You are here

AMELÎ SORUMLULUĞA ETKİSİ AÇISINDAN İSTİTÂAT

Istitaat (Capability) in Term of Impact Operational Responsibility

Journal Name:

Publication Year:

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
The responsibility of person has temporal and eternal results. To know this responsibility clearly is necessary to acquire the felicity in this world and the hereafter. Objective criterions, therefore, are essential in this regard. Such criterions are determined by the concept of istitâ‘ah (capability) which means “A person’s standing off from obstacles that impeding him to achieve an act and his organs being healthy and having facility in practicing that act.” Thus, the concept of istitâ‘ah was divided into several points of view. Especial-ly in the context of obtaining to make something it was divided to muyassarah (facilitator) and mumakkinah (standard) in the Hanafi school of law. The con-ditions of istitâ‘ah and thereupon objective criterions in the operational re-sponsibility were indicated in four parts: a) Liable person should have ade-quate quality, b) the act should be in the nature that can be imagined by the liable person, c) the responsibility should be in a field that the act of liable person can occur, d) if the act is fulfilled by a tool, the tool should be existed. This article focused on the role and results of these four conditions regarding the responsibility by dealing with legal examples.
Abstract (Original Language): 
Kişinin sorumluluğunun hem dünyevi hem de uhrevi sonuçları bulun-maktadır. Bu sorumluluğun net bir şekilde bilinmesi dünya ve ahirette mutlu-luğa ulaşmayı temin etme noktasında gereklidir. Bu açıdan ameli sorumluluk-ta nesnel ölçütlerin varlığı önem arzetmektedir. Söz konusu bu ölçütler “Kişide fiili gerçekleştirmek için gerekli olan organların bulunması, organizmasında o fiile ilişkin yeteneğinin olması ve fiilin gerçekleştirilmesini önleyen engellerin bulunmaması” anlamına gelen istitâat kavramıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda istitâat, çeşitli açılardan taksime tabi tutulmuş, özellikle bir işin kolayca yapılmasını temin etme sadedinde, Hanefi doktrininde müyessire ve mümekkine şeklinde bir ayırıma tabi tutulmuştur. İstitâatin şartları ve sonuç olarak da ameli sorumlulukta nesnel ölçütler; a) Mükellefin yeterli bünyeye sahip olması, b) Fiilin, mükellef tarafından tasavvur edilebilecek bir mahiyette olması, c) Teklifin mükellefin fiilinin gerçekleşebileceği bir alanla ilgili olması, d) Yapılacak iş, âletle yapılan bir iş ise âletin bulunması olmak üzere dört maddede ifade edilmiştir. Bu dört şartın, sorumluluktaki tezahürlerinin örnek-leri ve sonuçları çeşitli açılardan ele alınmıştır.
105
136

REFERENCES

References: 

ABDÜLBÂKÎ, Muhammed Fuad, el-Mu‘cemü’l-mufehres li-elfâzi’l-
Kur’ani’l-Kerim, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
AHMED b. HANBEL, Ahmed Muhammed b. Hanbel (241/855),
Müsned, I-VI, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
ALİ HAYDAR (1334/1915), Dürerü’l-hükkâm şerhü Mecelleti’l-ahkâm,
Arapça’ya trc. Fehmi el-Hüseynî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut,
ts.
130 Ali Kumaş
ÂMİDÎ, Seyfeddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (631/1233),
el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. İbrahim el-‘Acûz, I-IV, Dâru’l-
Kütibi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
ATAR, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, 3. Baskı, İFAV Yayınları Nr. 24, İstanbul,
1996.
BİLMEN, Ömer Nasuhi (1391/1971), Hukuki İslâmiyye ve Istılâhatı
Fıkhıyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Yayınları, İstanbul, 1967.
BUHÂRÎ, Abdülaziz b. Ahmed (730/1330), Keşfu’l-esrâr ‘an Usûli
Fahru’l-İslâm el-Pezdevî, thk. Muhammed el-Mu‘tesîm Billâh el-
Bağdâdî, I-IV, 2. Baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1994.
BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/869), el-Cami‘u’ssahîh,
I-VIII, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
BUHÛTÎ, Mansûr b. Yunus (1052/1641), Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an metni’liknâ‘,
thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan İsmail, I-VI, 1. Baskı,
Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1997.
CEZÎRÎ, Abdurrahman b. Muhammed ‘İvad (1360/1941), Kitâbu’l-fıkh
‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a, 1. Baskı, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1999.
CÜRCÂNÎ, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed (816-1413), Kitâbü’tta‘
rîfât, thk. Abdülmün’im el-Hefenî, Dâru’r-Reşâd, Kahire, ts.
CÜVEYNÎ, Ebu’l-Me‘âlî İmâmu’l-Haremeyn Rükneddin (478/1085),
el-Burhân fî usûli’l-fıkh, thk. Abdul‘azîm Mahmud ed-Dîb, 3. Baskı,
Dâru’l-Vefa’, Devha, 1992.
_____, Kitâbu’t-telhîs fî usûli’l-fıkh, thk. Abdullah Cûlim en-NebâlîŞebbîr
Ahmed el-‘Amrî, I-II, 1. Baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye ve
Mektebetü Dâri’l-Bâz, Beyrut, 1996(et-Telhîs).
DÂRÎMÎ, Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl (255/869), ed-Dârîmî, I-II,
2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul, 1992.
DÛMÎ, Abdülkadir b. Ahmed Bedrân ed-Dımaşkî (620/1223), Nüzhetü’l-
hâtıri’l-‘âtır şerhu Ravzati’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır, I-II, 2.
Baskı, Mektebetü’l-Me‘ârif, Riyad, 1984.
Amelî sorumluluğa Etkisi Açısından İstitâat 131
EBÛ DÂVUD, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshak el-Ezdî (275-889),
es-Sünen, I-V, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
EBU’L-BEKÂ, Eyyub b. Musa el-Hüseyni (1095/1687), el-Külliyyât,
thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Müessesetü’r-Risâle, Suriye,
1993.
ELMALILI, Muhammed Hamdi Yazır (1361/1942), Hak Dini Kur’an
Dili, sad. İsmail Karaçam ve diğerleri, I-X, Azim Dağıtım, İstanbul,
ts.
EMİR PÂDİŞÂH, Muhammed Emin b. Mahmud el-Buhârî (987/1579),
Teysîrü’t-Tahrîr, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ts.
EŞ‘ARÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), el-İbâne ‘an usûli’ddiyâne,
Dâru İbn Hazm, Beyrut, 2003.
EŞ‘ARÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve
ihtilâfu’l-musallîn, thk. M. Muhyiddin Abdülhamid, I-II, el-
Mektebetü’l-‘Asriyye, Beyrut, 1990.
FİRÛZÂBÂDÎ, Ebû İshak İbrahim b. Ali (476/1083), el-Mühezzeb fî
fıkhi’l-İmam eş-Şâfi‘î, nşr. Zekeriyya ‘Umeyrât, I-III, 1. Baskı,
Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1995.
FİRÛZÂBÂDÎ, Ebu’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub
(817/1415), el-Kâmûsu’l-muhît, I-IV, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî,
Beyrut, 1991.
GAZZÂLÎ, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (505/1111),
el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Süleyman el-Aşkar,
1. Baskı, I-II, Müessesetür’r-Risâle, Beyrut, 1997.
HALLÂF, Abdulvehhab, ‘İlmu usûli’l-fıkh ve hulâsetü’t-teşrî‘ilİslâmiyye,
Dâru’l-Fikri’l-‘Arâbî, Mısır, 1996.
HANBELÎ, Şakir, Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmiyye, Güven Matbaacılık, İstanbul,
ts.
HEYET, el-Mevsû‘atü’l-fıkhıyye, Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’lİslâmiyye,
4. Baskı, Dâru Safve, Kuveyt, 1993.
132 Ali Kumaş
İBN EMÎR EL-HÂC, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed
(879/1474), et-Takrîr ve’t-tahbîr şerhü’t-Tahrîr, I-III,
Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
İBN FÂRİS, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya (395/1004), Mu‘cemu’lmekâyis
fi’l-luğa, thk. Şihabuddin Ebû ‘Amr, 1. Baskı, Dâru’l-Fikr,
Beyrut, 1994.
İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed (465/1063), el-İhkâm fî
usûli’l-ahkâm, thk. Mahmud Hâmid Osman, I-VIII, 1. Baskı,
Dâru’l-Hadîs, Beyrut, 1998.
İBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaaffakuddîn Abdullah
(620/1233), Ravzatü’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır (ed-Dûmî, Nüzhetü’l-
hâtır içinde), I-II, 2. Baskı, Mektebetü’l-Me‘ârif, Riyad, 1984.
_____, el-Muğnî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ts.
İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd (273/887), es-Sünen,
I-II, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul, 1992.
İBN MANZUR, Muhammed b. Mükerrem (711/1311), Lisânü’l-‘Arab,
I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut, 2000.
İBN MÜFLİH, Şemsüddin Muhammed el-Makdisî (763/1362), Usûlü’lfıkh,
thk. Fahd b. Muhammed es-Sedhân, I-IV, 1. Baskı, Mektebetü’l-‘
Abikân, Riyad, 1999.
İBN RECEB, Ebu’l-Ferec Zeyneddin Abdurrahman (795/1393),
el-Kavâ‘id fî fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
İBN RÜŞD el-CEDD, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed (520/1126),
el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl fî mesâili’lmüstahrece,
thk. Muhammed Haccî, I-XX, 2. Baskı, Dâru’l-Garbi’lİslâmî,
Beyrut, 1988.
İBN RÜŞD, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Hafîd
(595/1198), Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd, 1. Baskı,
thk. Mâcid el-Hamevî, Dâru İbni Hazm, Beyrut, 1995.
Amelî sorumluluğa Etkisi Açısından İstitâat 133
İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvâhid (861/1457),
et-Tahrîr fî usûli’l-fıkhi’l-câmi‘ beyne ıstılâheyi’l-Hanefiyye ve’şŞâfi‘
iyye, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ts.
_____, Şerhu Fethu’l-kadîr ve Fethu’l-kadîr, thk. Abdurrezzâk Gâlib el-
Mehdî, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1995.
İSFAHÂNÎ, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb
(502/1108), Müfredâtu elfâzi’l-Kur’an, thk. Safvân Adnan Dâvudî,
Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1997.
İSNEVÎ, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdurrahim b. Hasan
(772/1370), Nihâyetü’s-sûl fî Şerhi Minhâci’l-usûl, I-III, Dâru’l-
Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ts.
KARÂFÎ, Şihâbuddin Ahmed b. İdris (684/1285), ez-Zehîre, thk.
Muhammed Haccî, I-XIV, 1. Baskı, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut,
1994.
KÂSÂNÎ, ‘Alâeddin Ebû Bekir b. Mesûd (587/1191), Bedâi‘u’s-sanâi‘
fî tertîbi’ş-Şerâi‘, thk. Muhammed Halebî, I-VII, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut,
2000.
KURTUBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (671/1273 ), el-Câmi‘
li-ahkâmi’l-Kur’an, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1985.
MAKDİSÎ, Bahauddin Abdurrahman b. İbrahim (624/1226), el-Udde
Şerhu’l-‘Umde, thk. Abdurrezzak el-Mehdî, Dâru İhyai’t-Türâsi’l-
‘Arabî, Beyrut, 1995.
MÂLİK b. ENES, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî (179/795),
el-Muvatta’, I-II, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (333-944),
Kitâbü’t-tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, İSAM Yayınları,
Ankara, 2003.
MERĞİNÂNÎ, Burhâneddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir (593/1197),
el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Muhammed Adnan Dervîş,
Şirketü Dâri’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, Beyrut, ts.
134 Ali Kumaş
MEVSILÎ, Abdullah b. Muhammed b. Mevdûd (683/1284), Kitâbu’lihtiyâr
li-ta‘lîli’l-Muhtar, thk. Halid Abdurrahman el-‘Akk, I-V, 1.
Baskı, Dâru’l-Ma’rîfe, Beyrut, 1998(el-İhtiyâr).
MUSTAFA, İbrahim ve diğerleri, el-Mu‘cemu’l-vesît, I-II, Çağrı Yayınları
Nr. 23, İstanbul, 1996.
MÜSLİM, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî Müslim b. el-Haccac (261/875),
es-Sahîh, I-V, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şu‘ayb (303/915),
es-Sünen, I-VIII, 2. Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul,
1992.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Yahya b. Şeref (676/1277),
Kitâbu’l-mecmu‘ şerhu’l-Mühezzeb, thk. Muhammed Necib el-
Mutî‘î, I-XXIII, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1995(el-
Mecmu‘).
REİSOĞLU, Safa, Borçlar Hukuku, 14. Baskı, Beta Basım Yayın
Dağıtım Nr. 583, İstanbul, 2000.
SÂBÛNÎ, Nureddin (580/1184), Mâtürîdiyye Akaidi, trc. Bekir Topaloğlu,
D.İ.B. Yayınları, Ankara, 2000.
SAVA PAŞA, İslâm Hukuku Nazariyâtı Hakkında Bir Etüd, trc. Baha
Arıkan, I-II, Kitabevi Yayınları Nr. 17, İstanbul, ts.
SELKÎNÎ, İbrahim Muhammed, el-Müyesser fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî, 2.
Baskı, Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır/Dâru’l-Fikr, Beyrut/Dımaşk, 1996.
SERAHSÎ, Şemsüleimme (483/1091), el-Mebsût, I-XXX, Dâru’l-
Ma‘rife, Beyrut, 1986.
_____, Usûlü’s-Serahsî, thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî, Dâru’l-Ma‘rife,
Beyrut, 1973.
SEYYİD BEY (1343/1924), Usûlü Fıkıh Dersleri, Matbaa-i Hukukiyye,
İstanbul, 1910.
ŞA‘BÂN, Zekiyüddîn, İslâm Hukuk İlminin Esasları, trc. İbrahim Kâfi
Dönmez, 3. Baskı, TDV Yayınları, Ankara, 1999.
Amelî sorumluluğa Etkisi Açısından İstitâat 135
ŞÂFİ‘Î, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris (204/820), el-Umm, thk.
Muhammed Metrucî, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut,
1993.
_____, er-Risâle, trc. Abdulkadir Şener-İbrahim Çalışkan, TDV Yayınları
Nr. 216, Ankara, 1996.
ŞA‘RÂNÎ, Abdulvehhâb (973/1565), Kitabu’l-mîzân, thk. Abdurrahman
‘Umeyra, 1. Baskı, ‘Âlemu’l-Kütüb, Beyrut, 1989.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed (790-1388),
el-Muvâfakât fî usûli’ş-Şerî‘a, thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan
Âli Selmân, I-IV, Dâru İbn ‘Affan, Hüber, 1997.
_____, İslâmî İlimler Metodolojisi, trc. Mehmed Erdoğan, I-IV, İz Yayıncılık,
İstanbul, 1990.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali (1250/1834), İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’lhak
min ‘ilmi’l-usûl, thk. Şa‘bân Muhammed İsmail, 1. Baskı, I-II,
Dâru’l-Kütübî, Kahire, 1992.
ŞİRBÎNÎ, Şemseddin Muhammed b. Ahmed(977/1570), Muğni’lmuhtâc
ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâzi’l-Minhâc, thk. Tâhâ Abdurrauf
Sa‘d, el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, yy., ts.
TAFTÂZÂNÎ, Sa‘düddin Mes’ud b. Ömer (792/1390), et-Telvîh ve’t-
Tavzîh, I-II, Mektebi Sanâyi‘ Matbaası, İstanbul, 1310/1892.
_____, Şerhu’l-Mekâsıd, thk. Abdurrahman ‘Umeyrâ, ‘Âlemu’l-Kütüb,
Beyrut, 1989.
TEHÂNEVÎ, Muhammed Ali b. Ali(1158/1745), Keşşâfu ıstılâhâti’lfünûn
(Ahmed Hasan’ın Hâşiyesi ile basılmıştır.), 1. Baskı, I-IV,
Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1998.
TİRMİZÎ, Muhammed b. İsa b. Sevre (279/892), es-Sünen, I-V, 2.
Baskı, Çağrı Yayınları-Dârı Sahnûn, İstanbul, 1992.
WENSINCK, A.J (1358/1939), el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâzi’lhadîsi’n-
nebevî, I-VII, Mektebetü Brill, Leıden, 1936-1969.
YAVUZ, Yusuf Şevki, “İstitâat”, DİA, c.23, İstanbul, 2001, s.399.
136 Ali Kumaş
ZEBÎDÎ, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî (1205/1790), Tâcü’l-‘arûs
min cevâhîri’l-kâmûs, thk. Ali Şîrî, I-XX, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1994.
ZERKEŞÎ, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır (794/1392), el-Bahru’lmuhît,
thk. Abdulkadir Abdullah el-‘Ânî, Vizâretü’l-Evkâf ve’şŞuûni’l-
İslâmiyye, Kuveyt, 1992.
ZEYDÂN, Abdülkerim, el-Vecîz fî usûli’l-fıkh, Dersaadet, İstanbul, ts.
_____, el-Medhal li-dirâseti’ş-şerî’ati’l-İslâmiyye, Dersaadet, İstanbul,
ts.
ZÜHAYLİ, Vehbe, el-Fıhu’l-İslâmî ve edilletühü, 4. Baskı, Dâru’l-Fikr
Nr. 250, Dımaşk, 1997.
_____, Nazariyyetü’z-zarûreti’ş-şer‘iyye, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut,
1982.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com