MÜRDÜMÜK (Lathyrus sp.) TÜRLERİNİN ÖNEMİ, TARIMDA KULLANIM OLANAKLARI VE ZARARLI MADDE İÇERİKLERİ

Abd El
Moneim
, A.M. 1989. Preliminary evaluation of the subterranean vetch (Vicia sativa ssp. amphicarpa). ICARDA Annual Report 1989. ICARDA, Aleppo, Syria.
Abd El Moneim, A. M., Van Dorrestein B., Baum, M., Mulugeta W., 1999. Role of ICARDA in improving the nutritional quality and yield potential of grass pea (Lathyrus sativus) for subsistence farmers in developing countries CGIAR-wide conference on Agriculture-Nutrition, 5-6.
Abreu, J.M.F., Bruno-Soares, A. M., 1998. Chemical composition, organic matter digestibility and gas production of nine legume grains. Animal Feed Science
Technology. 70. 49-57
Acar, Z., Ayan, İ., Genç, N., 1997. Samsun koşullarında yüzlek-eğimli arazilerde yetiştirilen mürdümük hat ve populasyonlarının ot verimi ve bazı özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi. 22-25 Eylül, Samsun
Acar, Z., Ayan, İ., Gülser, C.,
2001
. Some morphological and nutritional properties of legumes under natural conditions. Pakistan Journal of Biogical Sciences. 4: 11, 1312-1315.
Akdeniz, H., Yılmaz, İ., Terzioğlu, Ö., 1999. Van koşullarında yetiştirilen bazı adi mürdümük ve
Mürdümük (Lathyrus sp.) Türlerinin Önemi, Tarımda Kullanım Olanakları ve Zararlı Madde İçerikleri
nohut mürdümüğü (Lathyrus sativus L. ve Lathyrus cicera L.) hatlarının tohum verimleri üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Tarla Bitkleri Kongresi, 15 - 18
Kasım, Adana, . 240 -244
Aletor, V.A., Abd EI Moneim, A. M., Goodchild, A. V., 1994. Evaluation of the seeds of the selected lines of three Lathyrus spp. for BOAA, tannins, trypsin inhibitor activity and certain in vitro characteristics. J. Sci. and Food Agric. 65:143-151. Allchin, F.R. 1969. Early cultivated plants in India and Pakistan. In 'The domestication and exploitation of plants and animals'. (Eds. P.J. Ucko and G.W. Dimbleby). Duckworth, London. Allkin, R., Goyder, D. J., Bisby, F. A., White. R. J., 1986. Names and synonyms species and supspeies in the vicieae, İssue 3. Vicieae Database Project, Experimetal Taxonomic İnformation Products Publication No. 7., University of Southampton, Southampton Andiç, C., Akdeniz, H., Yılmaz, İ., Terzioğlu, Ö., Keskin, B., Andiç, N., Deveci, M., Arvas, Ö., 1996a. Van kıraç şartlarında adi mürdümük ( Lathyrus sativus L.) hatlarının ot verimi üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır Mer'a Kongresi , 17 - 19 Haziran, Erzurum, Andiç, C., Terzioğlu, Ö., Keskin, B., Yılmaz, İ., Deveci, M., Akdeniz, H., Andiç, N., Arva, Ö., 1996b. Van kıraç şartlarında nohut mürdümüğü (Lathyrus cicera L.) hatlarının yeşil ve kuru ot verimlerine ilişkin bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a Kongresi , 17 - 19 Haziran, Erzurum Anlarsal, A, E., Yücel, C., Yücel, C, Ü., 1996. Çukurova koşullarında bazı baklagil yembitkilerinin (yaygın fiğ, yem bezelyesi, mürdümük) bakla ile karışım olarak yetiştirilmre olanakları üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a kongresi, 17 - 19 Haziran, Erzurum, Anonymous, 2003. DiE Tarımsal Yapı ve Üretim Değerleri Barrow, M.V., Simpson, C.F., Miller, E.J., 1974. Lathyrism:
a review.Quart. Rev. Biol. 49, 101-128. Başaran, U. 2005. OMÜ Kurupelit Yerleşkesi'nde Doğal Mürd Olara ümük (Lathyrus sp.) Türlerinin Morfolojik Tarımsal ve Sitolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek k Yetişen Bazı Lisans Tezi. OMÜ Fen Bil. Ens. Samsun
Bell, E.A. 1962. Associations of ninhydrin-reacting compounds in the seeds of 49 species of Lathyrus.
Biochem. J. 83:225-229.
Bharati, M.P., Neupane, R.K., 1989. Lathyrus sativus cultivation and screening of germplasm in Nepal. Pp. 159-167 in The Grass Pea: Threat and Promise. Proc. of the International Network for the Improvement of Lathyrus sativus and the Eradication of Lathyrism (P. Spencer, ed.). Third World Medical Research Foundation, New York. Brahim, N. B., Combes, D., Marrakchi, M., 2001. Autogamy and allogamy in genus Lathyrus Lathyrus Lathyrism
Newsletter 2. 21-26.
Bucak, B., Baysal, İ., 2001. Harran ovası koşullarında kışlık olarak yetiştirilen mürdümük (Lathyrus sativus L. ve L. cicera L.) hatlarının ot verimi ve bazı özeliklerinin saptanması. HR.Ü.Z.F.Dergisi, 5, 3-4: 33-41. Campbell, C.G., Mehra, R.B., Agrawal, S.K., Chen, Y.Z., Abd El Moneim, A., Khawaja, H.I.T., Yadov, C.R., Tay, J.U., Araya, W.A., 1994. Current status and future research strategy in breeding grasspea (Lathyrus sativus). Euphytica, 73: 167-175. Campbell, C.G., 1997. Grass pea. Lathyrus sativus L. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 18. Institute of Plant Genetics and Crop
Plant Research. Gatersleben/International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. Clulow S. A., Matthews P, Lewis B.G., 1991. Genetical analysis of resistance to Mycosphaerella pinodes in pea seedlings. Euphytica 58: 183-189. Cocks, P., Siddique, K., Hanbury, C., 2000. Lathyrus A New Grain Legume. A report for the Rural Industries Research and Development Corporation RIRDC Publication No 99/150. Cohn, D.F., Streifler, M., 1981. Human neurolathyrism. A follow up study of 200 patients. Part 1: clinical investigation. Schw. Arch. Neurol. Psych. 128, 151¬156.
Çakmakçı,
S.
, Çeçen, B., Aydınoğlu, B., 1999. Antalya'da sonbahar ekimlerinde bazı tek yıllık baklagil yembitkilerinin tane ve kes verimleri yönünden ekim nöbetine girebilme olanakları. Tr. J. Of Agruculture and Forestry 23:679-684
Dahiya, B. S., 1976. Seed morhphology as indicator of low neurotoxin in Lathyrus sativus. Qual. Plant Eds. Human Nutrition 25:391-94.
Davis, P. H., 1970. Flora Of Turkey and East Aegean
Islands. Edinburgh, 328-369
DCLU, 1975. Studies on analysis of toxins and methods of detoxification in Lathyrus sativus. J. Lanzhou Univ.
(Nat. Sci.) 2: 45-65.
Duke, J.A., 1981. Handbook of Legumes of World Economic Importance. Plenum Press, New York, pp.
199-265.
Düsünceli,
F
. 1993. Prospects for production of Lathyrus sativus and L. cicera in southwest Anatolia in Turkey. 131-137 in Lathyrus sativus and Human Lathyrism: Progress and Prospects (H.K.M. Yusuf and F. Lambein, eds.) Proc. 2nd Int. Colloq. Lathyrus/ Lathyrism, Dhaka, 10-12 December 1993. University of Dhaka.
Enneking, D., 1998. A bibliographic database for the genus Lathyrus. Co-operative Research Centre for Legumes in Mediterranean Agriculture Occasional publication No 18. ISSN 1-320-366 ISBN 0-86422-829-5
Fırıncıoğlu, H. K., Uncuer, D., Ünal, S., Aydın, F., 1996. Bazı fiğ (Vicia sp.) ve mürdümük (Lathyrus L.) türlerinin tarımsal özellikleri üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a kongresi, 17 - 19 Haziran, Erzurum.
Gatel, F., 1994. Protein quality of legume seeds for non-ruminant animals: a literature review. Anim. Feed Sci. Technol. 45:317-348.
Geda, A., Briggs, C.J., Venkataram, S., 1993. Determination of the neurolathyrogen b-N-oxalyl-L-a,b-diaminopropionic acid using highperformance liquid chromatography with fluorometric detection. J.
Chromatogr. 635: 338-341.
Genç, H., Şahin, A. 2001. Batı Akdeniz ve Güney Ege Bölgesinde yetişen Bazı Lathyrus L. türleri üzerinde sitotaksonomik araştırmalar. III. S.D.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 5:1, s. 98-112.
Grela, R. E., Studzinski, T. and Matras, J. 2001.
Antinutritional factors in seeds of Lathyrus sativus cultuvated in Poland. Lathyrus Lathyrism Newsletter.
2:101-104.
Hanbury, C.D., White, C.L., Mullan, B.P., Siddique,
K.H.M., 2000. A review of the potential of Lathyrus sativus L. and L. cicera L. grain for use as animal feed. Anim. Feed Sci. Technol. 87: 1-27. Hanbury, C ve Hughes, B. 2003. Lathyrus cicera as quality feed for laying hens. Lathyrus Lathyrism Newsletter 3:
44-46
146
U. Başaran, Z. Acar, Ö. Ö. Aşcı, H. Mut, İ. Ayan
Hanbury, C., Siddique, K., Setmour, M., Jones, R. and Maclead, B. 2005. Growing Ceora grass pea (Lathyrus sativus) in Western Australia. Goverment of Western Australia Department of Agriculture. Farmnote, No: 58.
Haqqani, A. M., Arshad, M., 1995. Crop status and genetic diversity of grasspea in Pakistan.Pp. 59-65 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional
Workshop, 27-29 December 1995.
Jackson, M. T., Yunus, A. G., 1984. Variation in the grass pea (Lathyrus sativus L.) and wild species. Euphytica
33:549-559.
Karadağ, Y. 1999. Bazı mürdümük (Lathyrus sp) hatlarının sitolojik, morfolojik ve tarımsal özelikleriüzerinde Aaştırmalar. GOPÜ. Fen Bilimleri Ens. Doktora tezi.
Karadağ,
Y.
, Büyükburç, U., 2003. Tokat ekolojik koşullarında bazı mürdümük (Lathyrus sativus L.) hatlarının verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi.
GOÜ.
Ziraa
t Fak. Dergisi. 20,1
Karadağ,
Y.
, İptaş, S. ve Yavuz, M., 2004. Agronomic Potential of Grasspea (Lathyrus sativus L.) under Rainfed Condition in Semi-Arid Regions of Turkey. Asian Journal of Plant Sciences 3, 2: 151-155,
Kaul, A.K., Islam, M.Q., Hamid, A., 1986. Screening of Lathyrus germplasm of Bangladesh for BOAA content and some agronomic characters. 130-141 in Lathyrus and Lathyrism (A.K. Kaul and D. Combes, eds.). Third World Medical Research Foundation, New York.
Kendir, H. 1999. Bazı kıbrıs mürdümüğü (Lathyrus ochrus (L) DC.) hatlarının Ankara koşullarında tohum verimlerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 5, 3:
53-60.
Kevseroğlu, K., Özen, F., Duru, M., 1994. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurupelit Kampüs alanındaki önemli tıbbi bitkilerin tesbiti ve çiçeklenme dönemlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. OMÜ. Fen Dergisi. 5,
1:27-38.
Khawaja, H.I.T., 1988. A new interspecific Lathyrus hybrid to introduce the yellow character into sweet pea.
Euphytica 37, 69-75.
Khawaja, I., Khawaja, H.I.T., Ullah, N.U. Raja., Ali M. K., 1995. Lathyrism in Pakistan: a preliminary survey.. 55¬62 in Lathyrus sativus and Human Lathyrism: Progress and Prospects (H.K.M. Yusuf and F. Lambein, eds.) Proc. 2nd Int. Colloq. Lathyrus/Lathyrism, Dhaka, 10¬12 December 1993.
Kılınç, M., Özen, F., 1988a. A5 ve A6 karelerinden yeni floristik kayıtlar. OMÜ. Fen Dergisi 1,2:.75-88.
Kılınç, M., Özen, F., 1988b. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurupelit Kampus alanı ve çevresinin
florası. OMÜ. Fen Dergisi. 1, 2: 97-121
Kılınç, M., Kuybay, H. G. ve Akçin, A., 1988. Samsun Kocadağ ve çevresinin florası. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi, 1: 95-111, 7-10 Eylül, Samsun.
Kislev, M.E., 1989. Origins of the cultivation of Lathyrus sativus and L. cicera (Fabaceae). Econ. Bot. 43:262¬270.
Kumar, 1997. Utilization of Lathyrus. Lathyrus Genetic Resources Network. 8-10 December. New Delhi/İndia,
57-59.
Kuo, Y.H., Bau, H.M., Quemener, B., Khan, J.K., Lambein, F., 1995. Solid-state fermentation of Lathyrus sativus seeds using Aspergillus oryzae and Rhizopu s oligosporus sp. T-3 to eliminate the neurotoxin ODAP without loss of nutritional value. J. Sci. Food Agric. 69:
81- 89.
Kuo, Y.H., Bau, H.M., Rozan, P., Chowdhury, B., Lambein, F., 2000. Reduction efficiency of the neurotoxin b-
ODAP in low-toxin varieties of Lathyrus sativus seeds by solid state fermentation with Aspergillus oryzae and Rhizopus microsporus var. chinensis. J. Sci. Food Agric.
80, 2209-2215.
Kutbay, H. G., Kılınç, M., Karaer, F., 1995. Nebyan Dağı (Samsun/Bafra) Florası. Turk. J. of Botany.19, s. 345¬371.
Larry
D
. R., Abd El MONEIM, A. M., 1995. Lathyrus Germplasm Collection, Conservation and Utilization for
Crop Improvement at ICARDA. IPGRI-ICAR/IGAU
Regional Workshop on Lathyrus Genetic Resourches in Asia 27-29 Decenber. Raipur/İndia
Loudon, 1880. Loudon's Encyclopedia of plants. London: Longmann's, Green & Co. 620
Malathi, K.A., Padmanaban, G., Sarma, P. S., 1970. Biosnthesis of P-N-oxalyl-La, P-diaminopropionic acid, the Lathyrus sativus neurotoxin, Phytochem. 9: 1603¬1610.
Malek, M. A., Sarwar, C. D. M., Sarker A., Hassan, M. S. 1995. 7-12 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995, Indira Gandhi Agricultural University, Raipur, India (R.K. Arora, P.N. Mathur, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI Office for South Asia, New Delhi, India.
Mehta S.
L
, Ali, K, Barna, K. S., 1994. Somaclonal variation in a food legume - Lathyrus sativus. Journal of Plant Biochemistry and Biotechnology 3: 73-77.
Miyan, S. M., Bellotti, D. W. 1998. Agronomy of Lathyrus species in South Australia. Proceding of the 9th Australian Agronomy Conference, Wagga Wagga.
Mohan, V.S., Nagarajan, V., Gopalan, C., 1966. Simple practical procedures for the removal of toxic factors in Lathyrus sativus (Khesari dal). Indian J. Med. Res. 54:
410-419.
Plitmann, U., Gabay, R., Cohen, O., 1995. Innovations in the tribe Vicieae (Fabaceae) from Israel. Isr. J. Plant Sci. 43:
249-258.
Querishi, M.Y., Pilbeam, D., Evans, C. S., Bell, E. A., 1977. The neurolathyrogen B-Noxalylaminopropionic acid in legume seeds. Phytochemistry. 16:477-479.
Rahman, M. M.,. Kumar, J., Rahaman, M.A., Ali Afzal, M., 1995. Natural outcrossing in Lathyrus sativus L. Ind. J. Genet. 55:204-207.
Robertson, L. D., Abd EI Moniem, A. M., 1996. Lathyrus germplasm collection, conservation and utilization for crop improvement at ICARDA. Pp. 97-111 in Lathyrus Genetic Resources in Asia: Proceedings of a Regional
Workshop, 27-29 December 1995,
Rosa M. J. S., Ferreira, R. B., Teixeira, A. R., 2000. Storage proteins from Lathyrus sativus seeds. Journal of
Agricultural and Food Chemistry 48: 5432-5439.
Roy, D.N., Spencer, P.S., 1989. Lathyrogens. In: Toxicants of Plant Origin. In: Cheeke, P.R. (Ed.), Proteins and
Amino Acids, vol. III. CRC Press, Boca Raton, FL,170-201.
Sabanci, C.O. 1995. Lathyrus genetic resources in Turkey, 77-86 in Lathyrus genetic resources in Asia. Proceedings of a regional workshop, Raipur, India, 27¬29 December 1995. (R.K. Arora, P.N. Mather, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI, New Delhi, India.
Sabancı, C. O., Eğinlioğlu, G., Özpınar, H., 1996. Menemen koşullarında koca fiğ (Vicia narbonensis) ve mürdümük (Lathyrus sativus L. ) adaptasyonu üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a kongresi , 17 - 19 Haziran, Erzurum,
147
Mürdümük (Lathyrus sp.) Türlerinin Önemi, Tarımda Kullanım Olanakları ve Zararlı Madde İçerikleri
Sabancı,
O.
C., Özpınar, H., 2001. Bazı yembitkilerinin Menemen koşullarına adaptasyonları üzerine araştırmalar II. mürdümük (Lathyrus sativus L.). Anadolu dergisi 2001,1
Sağlamtimur,
T.
, Gülcan, H., Tükel, T., Tansı, V., Anlarsal, A. E., Hatipoğlu, R., 1986. Çukurova koşullarında yembitkileri adaptasyon denemeleri 2. Ç. Ü Ziraat Fak. Dergisi 1, 3: 37.
Saraswat, K. S., 1980. The ancient remains of the crop
plants at Atranjikera. J. Ind. Bot. Soc. 59:306-319. Saxena, M.C., Abd EI Moniem, A.M., Raninam, M., 1993.
Vetches (Vicia spp.) and chicklings (Lathyrus spp.) in the farming systems in West Asia and North Africa and improvement of these crops at ICARDA. Pp. 2-9 in Potential for Vicia and Lathyrus species as new grain and fodder legumes for southern Australia (J.R. Garlinge and M.W. Parry, eds.). CLIMA, Nedlands, Western Australia.
Singh, I.P, Chandel, K.P.S., 1995. Lathyrus germplasm resources at NBPGR, India. 53-57 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995, Indira Gandhi Agricultural University, Raipur, India (R.K. Arora, P.N. Mathur, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI Office for South Asia, New Delhi, India.
Smartt, J., Kaul, A. K., Araya, W. A., Rahman, M. M., Kearney, J. 1994. Grasspea (Lathyrus sativus L.) as a potential safe legume food crop. In: Muehlbauer, F.J., Kaiser, W.J. (Eds.), Expanding the Production and Use of Cool Season Food Legumes. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands, 144-155.
Spencer, P.S., 1989. The Grass Pea: Threat and Promise. Third World Medical Research Foundation, New York,
pp. 244.
Stockman, R., 1931. The poisonous principle of Lathyrus and some other leguminous seeds. Journal of Hygiene 31:550-562.
Tadesse, W., Bekele, E., 2001. Factor analysis of components of yield in grasspea (Lathyrus sativus L.). Lathyrus Lathyrism Newsletter 2: 91-93.
Tadesse, W., 2003. Stability of grass pea (Lathyrus sativus L.) varieties for ODAP content and grain yield in Ethiopia, Lathyrus Lathyrism Newsletter 3, 32-34.
Tekele-Haimanot, R., Kidane, Y., Wuhib, E., Kalissa, A., Alemu, T., Zein, Z.A., Spencer, P.S., 1990. Lathyrism in rural Northwestern Ethiopia: a highly prevalent neurotoxic disorder. Int. J. Epidemiol. 19, 664-672
Tekele-Haimanot, R., Abegaz, B.M., Wuhib, E., Kassina,
A., Kidane, Y., Kebede, N., Alemu, T., Spencer, P.S.,
1993. Pattern of Lathyrus sativus (grass pea) consumption and b-N-oxalyl-a,b-diaminopropionic acid (b-ODAP) content of food samples in the lathyrism endemic region ofnorthwest Ethiopia. Nutr. Res. 13,
1113-1126.
Tosun, F. 1974. Baklagil ve Buğdaygil Yembitkileri
Kültürü. Ata.Ü.Yayınları, No:242:180-181.
Tutin. T. G. 1981. Flora of Europea. Vol.2,Cambridge Univ.
Pres, 136-145.
Urga, K., Fite, A., Kebede, B., 1995. Nutritional and
antinutritional factors of grasspea(Lathyrus sativus) germplasms. Bull. Chem. Soc. Ethiopia 9:9-16
Uzun, B., Genç, H., 2001. Bazı Lathyrus L. türlerinin dış morfolojik ve karyolojik özellikleri. S.D.Ü. Fen Bil. Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Vavilov, N.I., 1951. Phytogeographic basis of plant breeding The origin, variation, immunity and breeding of cultivated plants. Chronica Bot. 13: 13-54.
Williams P.C., Bhatty R.S., Deshpande S.S., Hussein L.A., Savage G.P. 1994. Improving nutritional quality of cool season food legumes. In: Muehlbauer F.J. and Kaiser W.J. (eds), Exfuture panding the Production and Use of Cool Season Food Legumes. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands, 113- 129.
Xiong, Y. C., Xing, G. M., Wang, S. M., Fan, X. W., Li, Z. X., Wang, Y. F., 2006 Abscisic acid promotes accumulation of toxin ODAP in relation to free spermine level in grass pea seedlings (Lathyrus sativus L.). Plant Physiology and Biochemistry.
Yan,
Z
. Y., Spencer, P. S., Li, Z. X., Liang, Y. M., Wang,Y. F., Wang, C. Y., Li, F. M., 2006. Lathyrus sativus (grass pea) and its neurotoxin ODAP. Phytochemistry, 67:
107-121.
Yılmaz, Ş., Sağlamtimur, T., Can, E. ve Atış, İ., 1999. Amik Ovası koşullarında yetiştirilen adi mürdümük (Lathyrus sativus L.) hatlarının verim ve adaptasyonu üzerine bir araştırma Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, 15 - 18 Kasım , Adana.