ESKİ SÖZLÜKLERİN EKSİK YÖNLERİ

Modern Çağda eğitim öğretim, eski çağlarda benzeri görülmeyen bir şekilde, geniş bir alana yayıldı. İlim öğrenmek isteyenler ve öğrenciler, sözlükleri kullanmaya ihtiyaç duydular. Fakat eski sözlüklerde aradığını bulmak, onlara zor geldi. ikâyetler çoğaldı ve ardı ardına geldi. Hatta bazıları, batıdaki, araştırmacıya bol vakit bırakan ve aradığını kolayca bulmayı sağlayan sözlükleri gördükten sonra fasih Arapça sözlüklerin ortadan kaldırılması gerektiğini bile söyledi. Aranan kelimenin en hızlı bir şekilde bulunması yolunu hazırlayan ve bu konuda sana ilk açıklamayı yapan, sözlüklerdir. Bu sözlüklerdeki şikâyete sebep olan durumlar nelerdir? Bu durumları en iyi şekilde Ahmed Fâris eş Şidyâk, el-Kâmus üzerine yazdığı el-Câsûs isimli eseriyle ortaya koymuştur. Her ne kadar o, bu eserinde el-Kâmûsu’l-Muhît adlı eseri eleştirme niyetinde olsa da genel olarak sözlüklerdeki şikâyet noktalarını ve bu şikayete neden olan ilgili konuları zikretmiştir. el-Kâmûs, şikâyet edilen konular bakımından yalnız kalmaz, bu şikayetler genel olarak tüm sözlükler için de geçerlidir. Bu konuyu anlatırken el-Câsûs’la birlikte, Butrus el-Bustânî’nin, el-Bustân mukaddimesinde anlattıkları ve Mustafa es-Sekkâ’nın öğretmenler gazetesindeki bazı makâlelerindeki sözlerine bağlı kalacağım. Sözlüklerimizin tamamında yer alan eksikliklerden biri tashîftir1. Arapça yazı, yazılan harflerin okunuşunu açıklamaz. Bunu açıklamak için ek işaretlere ihtiyaç duyar. Kelimeler, bu işaretler olmadan farklı şekillerde okunabilir. Bu ek işaretlerin doğru yerine konulmaması, yazarın veya ona tâbi olanların ihmâli sebebiyle olabilir ki, bu da hatâlı okuyuşa ve hatalı anlamaya sebep olur.Ebû Ali el-Kâlî’ye kadar ilk sözlük yazarları, bu hatayı eserlerinden giderme hususuna aldırış etmediler.el-Kâlî, el-Bâri’ isimli eserinde, metinde yer alan kelimeleri harekeledi. Fakat Mecduddîn el Fîruzâbâdî, el-Kâmûsu’l-Muhît’inde bu işi tekrar canlandırıncaya kadar el-Kâlî’den sonra gelenler harekeleme işini yine ihmâl ettiler. Bu çalışma, kelimelerin hareke hatâlarından korunması yolunda önemli bir adımdı. Fakat bu faaliyet, müellifi, her bir kelimeyi diğer bir kelimeyle veya kelimenin harekesini açıklamak için kaydı mümkün olmayan beş kelimeye kadar ulaşan kelimelerle açıklamaya mecbur etti. Bu da, sözlüklerde büyük bir yer kapladı. Ortaya çıkan bu durum, bugün hebâ olmasından sakındığımız uzun bir vakti telef etmektedir. Sözlüklerdeki bu problemin çözümü, ancak dilde bulunan tüm problemler, bütünüyle çözüldüğü zaman gerçekleşir. Modern araştırmacılar, bu problemin çözümü için, latince harflerle yazma, çeşitli harekelerle beraber bir harfin şeklini değiştirme, bazı harfleri harekeleme ve okunması kolay olan bazılarını ihmâl etme gibi çeşitli öneriler sunmaya çalışmışlardır. Fakat bu problem sadece, bu düşünce üzerinde gerçekleşmemiştir. Biz bu problemin çözümünde sadece bir görüşte karar kılmadık.