ANDRÉ LEFEVERE AND TRANSLATION AS A REWRITING PROCESS: THE CANONIZATION OF BERTOLT BRECHT IN THE ANGLO-SAXON WORLD

Farklı kültürler arasında iletisim kurmanın süphesiz en önemli yollarından biri olan “çeviri” eylemi, tarihin en eski dönemlerinden beri dil üzerinde çalısmalarda bulunan arastırmacıların ilgisini çekmistir. Bu ilginin odak noktasını ise hiç kuskusuz, kuram ve uygulamaya yönelik soru(nsal)lar olusturmaktadır. Bahsi geçen soruların özünde ise genelde, kaynak metne bağlılık ve sadakat kavramlarının basat rol oynadığı görülmektedir. Bu bağlamda düsünüldüğünde, çeviri eyleminin genellikle edebiyat ya da uygulamalı dilbilimin bir alt kolu olarak görülegelmis ve kültürel perspektifinin çoğu zaman göz ardı edilmis olması pek de sasırtıcı olmamaktadır. Bununla birlikte, özellikle yirminci yüzyılın son çeyreğinde çeviri olgusunun kültürel alandaki önemine iliskin yapılan çalısmalar, akademik çevrelerde Çeviribilim’in özerk bir bilim dalı olarak anılmasına neden olmustur. Söz konusu zaman dilimine kadar kaynak metin ile çeviri metin arasındaki tutarlılık, kayma ve diğer metin içi unsurları gözlemleyen arastırmacılar çalısmalarında, çeviri eylemini kültürel bazda değerlendirmenin doğal bir getirisi olan, metin dısı ögelerin de tartısılmasını gündeme getirerek, çeviriye iliskin yüzyıllar boyunca gelistirilmis kuralcı anlayısın yerini islevsel, dizgesel ve betimleyici yaklasımların almasının yolunu açmıslardır. Çeviribilim’in yakın tarihine göz atıldığında, Belçikalı çeviri kuramcısı André Lefevere’in gerek kuramsal gerek de uygulamaya yönelik çalısmalarının, çeviri olgusunun kültürel öneminin ayırdına varılması yönünde önemli saptamalar içerdiği görülmektedir. Çeviriyi bir “yeniden yazma süreci” olarak gören Lefevere çalısmalarında, bu sürecin hangi kosullar altında gerçeklestirildiğine, ideolojik unsurların çeviriyi nasıl bir manipülasyon aracı olarak kullanabileceklerine ve çevirmenlerin ait oldukları kültür dizgesini sekillendirmedeki rollerine iliskin çözümlemeler sunmaktadır. André Lefevere’in arastırmalarını diğer çeviri arastırmalarından ayıran bir diğer önemli özellik ise, sanat alanında dünya çapında tanınmıs bir ismin salt çevirilerinden ziyade, bu isim hakkında yazılmıs elestiri, görüsler ve derlemelerin de çeviriler ile birlikte değerlendirilmesi gerektiğini öneriyor olmasıdır, ki bu durum – doğası gereği dallararası arastırmalara açık olan – çeviri eylemine farklı bilim dallarından yaklasılmasını kuramsal bir zemine oturtmaktadır. Çeviri olgusundaki kültürel perspektif ile André Lefevere’in gelistirmis olduğu kuramları çıkıs noktası olarak alan bu çalısma, yirminci yüzyılın en kayda değer tiyatro adamlarından biri olan Bertolt Brecht’in Anglo-Sakson dünyasında nasıl algılandığını tartısmaya açmayı hedeflemektedir. Makale, Brecht’in oyunlarını Đngilizce’ye çevirmis, yazarın Amerika’da geçirmis olduğu yıllarda kaleme aldığı yazıları ile Brecht’in önemli destekçilerinden biri olmus ve günümüzde de dünyanın önemli tiyatro elestirmenlerinden biri olarak nitelendirilen Eric Bentley’in, Brecht hakkındaki kuramsal çalısmalarını irdelemektedir. Brecht’in gerek tiyatro anlayısı, gerekse de oyuncuya yönelik yaklasımlarını ait olduğu kültür dizgesinin normlarına “uydurma” çabasında bir yoruma gidenin yalnızca Bentley olmadığı, aynı zamanda Brecht’in kuramsal yazılarını Đngilizce’ye çeviren John Willet’ın da aynı yaklasım içinde olduğunu gösteren çalısma, günümüzde de Brecht’in tiyatro anlayısına iliskin tartısmaların baslangıç noktasını ortaya çıkarmak amacındadır.