You are here

Home » Content

Geç Dönem Osmanlı Taşra Toplumunda Eşrâfın Mahallî İşlevleri Üzerine: Uşaklı Tirîdzâde Mehmed Paşa

Journal Name:

  • Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi

Publication Year:

  • 2011

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of Author
Abstract (2. Language): 
This study handles the functions of Ottoman local notables in depth in the case of Tirîdzade Mehmed Pasha, one of the prominent figures in Uşak district. In this context, first of all, the Tirîdzade Mehmed Pasha’s familial personality and then his wealth resources are introduced. Afterwards, it is given his role in the Ottoman provinicial life as a tradesman, tax collector, opponent, manufacturer, and a philanthropist. The study, focusing on the emergence of a notable and his activities is constructed upon the materials from the various collections such as İrade, Şûrâ-yı Devlet, Meclis-i Vükelâ, Bâb-ı Âlî, housed in the Prime Ministry Ottoman Archives. As a conclusion, it could be seen that in Uşak district, Tirîdzâde Mehmed Pasha’s activities had crucial functions with its either positive or negative aspects. It can be argued that Tirîdzâde Mehmed Pasha is a prominent historical figure, with his wealth and political influence, conducting the administrative affairs of the aforementioned district as well as its economy, acting as a mediator in the peripheral relations of the centre (Istanbul) with the province in a way he appeared either as a representetative or an opponent of the former.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Bu çalışmada; Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında eşrafın işlevleri, Uşak kazası ileri gelenlerinden Tirîdzâde Mehmed Paşa örneğinde ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, ilk olarak Tirîdzâde Mehmed Paşa’nın ailevî kimliği verilmekte, akabinde zenginlik kaynaklarına değinilmekte, tüccar ve mültezim kimliği, mütegallibe ve muhalif kimliği, fabrikatör kimliği, yardımsever kimliği bağlamlarında mahallî düzeyde oynadığı roller ortaya konulmaktadır. Çalışma, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin, İrade, Şûrâ-yı Devlet, Meclis-i Vükelâ, Bâb-ı Âlî gibi çeşitli tasniflerinde yer alan belgelerdeki bilgiler üzerine inşa edilmekte, bir eşrafın ortaya çıkışına ve faaliyetlerine odaklanmaktadır. Neticede, Tirîdzâde Mehmed Paşa’nın Uşak kazasında önemli işlevleri yerine getirdiği, bu işlevlerinin müspet ve menfi niteliklere sahip olduğu görülmektedir. Tirîdzâde Mehmed Paşa’nın, mal varlığı ve nüfuzu ile, kazanın iktisadî olduğu kadar, idarî işlerine de yön veren, merkez ile ilişkilerde aracı rolünde bulunan, kâh merkezin taşradaki temsilcisi, kâh merkezin muhalifi ve muarızı olarak önemli bir tarihî figür olduğu sonucuna varılmaktadır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-gec-donem-osmanli-tasra-toplumunda-esrafin-mahalli-islevleri-uzerine-usakli-tiridzade-mehmed-pasa.pdf
  • 13
3-29
  • Turkish

REFERENCES

References: 

Arşivler ve Süreli Yayınlar
a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Nezâret Gelen-Giden Defterleri Belgeleri
BEO. NGG. 112515, 11 Haziran 1900 / 29 Mayıs 1316; BEO. NGG. 115603, 29
Ağustos 1900 / 16 Ağustos 1316; BEO. NGG. 126421, 8 Temmuz 1901 / 25 Haziran
1317; BEO. NGG. 218770, 27 Eylül 1906 / 14 Eylül 1322; BEO. NGG. 238982, 18
Kasım 1907 / 5 Teşrîn-i sânî 1323; BEO. NGG. 243468.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Vilâyet Gelen-Giden Defterleri Belgeleri
BEO. VGG. 187950.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Nezâretler Gelen-Giden Defterleri
BEO. NGG. 553, Ticaret, kayıt no: 10, 16 Nisan 1901 / 3 Nisan 1317; BEO. NGG.
553, Ticaret, kayıt no: 17, 17 Mayıs 1907 / 4 Mayıs 1323; BEO. NGG. 553, Ticaret,
kayıt no: 37, 15 Temmuz 1900 / 2 Temmuz 1316.
Dâhiliye Nezâreti Mektûb Kalemî
DH. MKT. 1498 / 80, 3 Nisan 1888 / 21 B 1305; DH. MKT. 699 / 32, 30 Nisan 1903
/ 2 S 1321; DH. MKT. 337 / 57, 28 Ocak 1895 / 1 Ş 1312; DH. MKT. 1810 / 35, 17
Şubat 1891 / 8 B 1308; DH. MKT. 1967 / 66, 29 Haziran 1892 / 3 Z 1309; DH. MKT.
1586 / 22, 21 Ocak 1889 / 19 Ca 1306; DH. MKT. 754 / 53, 25 Ağustos 1903 / 1 C
1321; DH. MKT. 2034 / 111, 25 Aralık 1892 / 5 C 1310.
İrade, Dâhiliye
İrade, Dâhiliye, 39, 26 Ocak 1895 / 29 B 1312; İrade, Dâhiliye, 83344, 13 Ocak 1888 /
28 R 1305; İrade, Dâhiliye, 28, 2 Ağustos 1892 / 8 M 1310; İrade, Dâhiliye, 85767, 27
Ağustos 1888 / 19 Z 1305; İrade, Dâhiliye, 100382, 21 Haziran 1892 / 25 Za 1309;
İrade, Dâhiliye, 91327, 7 Şubat 1890 / 16 C 1307.
Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 7 Sayı 22 13 (Bahar 2011)
İrade, Husûsî
İrade, Husûsî, 30, 17 Mart 1908 / 13 S 1326; İrade, Husûsî, 38, 10 Eylül 1900 / 15 Ca
1318.
İrade, Meclis-i Mahsûs
İrade, Meclis-i Mahsûs, 5328, 22 Eylül 1891 / 17 S 1309.
İrade, Rüsûmât
İrade, Rüsûmât, 11, 13 Kasım 1907 / 7 L 1325; İrade, Rüsûmât, 6, 4 Temmuz 1901 /
17 Ra 1319.
İrade, Şûrâ-yı Devlet
İrade, Şûrâ-yı Devlet, 6198, 29 Aralık 1890 / 17 Ca 1308.
İrade, Taltifât
İrade, Taltifât, 31, 28 Temmuz 1896 / 17 S 1314; İrade, Taltifât, 35, 13 Mayıs 1895 / 18
Za 1312; İrade, Taltifât, 51, 26 Haziran 1905 / 22 R 1323.
İrade, Ticâret ve Nâfı’a
İrade, TNF. 7, 24 Ağustos 1900 / 27 R 1318.
Meclis-i Vükelâ Mazbataları
MV. 27 / 69, 19 Ocak 1888 / 5 Ca 1305; MV. 67 / 46, 17 Eylül 1891 / 12 S 1309.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Şûrâ-yı Devlet Belgeleri
ŞD. 1217 / 2, Ticaret 3 / 226, 14 Haziran 1901 / 26 S 1319; ŞD. 1224 / 36, Ticaret 3 /
887, 8 Ağustos 1907 / 28 C 1325; ŞD. 1576 / 11, Hüdavendigar 3 / 764; ŞD. 1549 /
51, Hüdavendigar 2 / 394, 28 Ekim 1890 / 14 Ra 1308; ŞD. 1584 / 6, 11 Nisan 1903 /
13 M 1321; ŞD. 1204 / 19, Ticaret 2 / 518, 4 Eylül 1895 / 14 Ra 1313; ŞD. 1593 / 15,
Hüdavendigar 4 / 555, 20 Ağustos 1905 / 18 C 1323; ŞD. DH. 2561 / 18, Dersaadet
11 / 351, 1 Nisan 1891 / 21 Ş 1308.
Yıldız, Perâkende Evrâkı, Komisyonlar Maruzâtı
Y. PRK. KOM. 6 / 33, 18 Ocak 1888 / 4 Ca 1305.
Uşak Şeriyye Sicilleri (UŞS)
8288, s. 45, 19 Şubat 1869 / 7 Za 1285; 8288, s. 46.
b. Gazeteler
Hizmet Gazetesi, 780, 18 Eylül 1894 / 17 Ra 1312.
Ahenk Gazetesi, 3227, 28 Şubat 1907 / 15 M 1325; Ahenk Gazetesi, 3497, 19 Ocak
1908 / 15 Z 1325; Ahenk Gazetesi, 3532, 29 Şubat 1908 / 26 M 1326; Ahenk
Gazetesi, 3307, 2 Haziran 1907 / 20 R 1325.
c. Salnameler
1885-1886 / 1303 Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi; 1892-1893 / 1310 Hüdavendigar
Vilâyeti Salnamesi; 1893-1894 / 1311 Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi; 1894-1895 /
1312 Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi; 1895-1896 / 1313 Hüdavendigar Vilâyeti
Salnamesi; 1896-1897 / 1314 Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi; 1897-1898 / 1315
Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi.
Biray ÇAKMAK, Geç Dönem Osmanlı Taşra Toplumunda Eşrâfın Mahallî İşlevleri Üzerine 23
Kitap ve Makaleler
AHMED CEVDED PAŞA (1309) Tarih-i Cevdet, Cilt 12, Dersaadet.
AKDAĞ, Mustafa (1963) Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri. Ankara Üniversitesi,
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 14,
s. 51-61.
AKYILDIZ, Ali (2005) Anka’nın Sonbaharı, Osmanlı’da İktisadî Modernleşme ve Uluslararası
Sermaye, İletişim Yayınları, İstanbul.
AVCI, Yasemin (2010) Bir Osmanlı Anadolu Kentinde Tanzimat Reformları ve Kentsel
Dönüşüm: Denizli (1839-1908), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
BARNES, John Robert (1987) An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman
Empire, E. J. Brill, Leiden, New York, Kobenhavn, Köln.
BEYHAN, Mehmet Ali (1999) Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı Üzerine Bazı Düşünceler
“Vak’a-yı Hayriyye”, Osmanlı, Cilt 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 258-272.
CLAY, Christopher (1994) The Origins of Modern Banking in the Levant: The Branch
Network of the Imperial Ottoman Bank, 1890-1914, International Journal of Middle
East Studies, 26, pp. 589-614.
ÇADIRCI, Musa (1997) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik
Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
ÇADIRCI, Musa (2007) Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Tülay Ercoşkun (Ed.),
İmge Kitabevi, Ankara.
ÇAKMAK, Biray (2010) XX. Yüzyıl Başında Uşak’ta Kurulan İp Fabrikaları, Uşak
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt I, Sayı II, Uşak, s. 41-58.
ÇAKMAK, Biray (2011) Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Afet Yönetimi: 1894
Büyük Uşak Yangını, Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HUTAD),
15, Ankara, s. 63-90.
DAVISON, Roderic H. (2004) Osmanlı İmparatorluğu’nda Elektrikli Telgrafın
Kurulması, Osmanlı Türk Tarihi (1774-1923), Çev. Mehmet Moralı, Alkım Yayınevi,
İstanbul, s. 193-231.
DAVISON, Roderic H. (2005) Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, Çev. Osman
Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul.
DEVELİOĞLU, Ferit (2010) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûğat, Aydın Kitabevi,
Ankara.
Düstur, 1. Tertib, 1. Cilt, Matbaa-ı Amire, İstanbul, 1289.
ELDEM, Edhem (1999) Osmanlı Bankası Tarihi, Çev. Ayşe Berktay, Osmanlı Bankası
Tarihi Araştırma Merkezi, İstanbul.
ERGENÇ, Özer (1982) Osmanlı Klasik Dönemindeki “Eşraf” ve A’yan” Üzerine Bazı
Bilgiler, Osmanlı Araştırmaları, III, İstanbul, s. 105-118.
FINDLEY, Carter V. (1986) The Evolution of the System of Provincial Administration
as Viewed from the Center, Palestine in the Late Ottoman Period, Political, Social and
Economic Transformation, David Kushner (Ed), Yad Izhak Ben-Zvi, Jerusalem, E. J.
Brill, Leiden, pp. 3-29.
Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 7 Sayı 24 13 (Bahar 2011)
HATEMÎ, Hüseyin (1985) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Vakıf, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e
Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul, s. 1658-1678.
HEYD, Uriel (2004) The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III
and Mahmud II, The Modern Middle East, Albert H. Hourani, Mary Wilson, Phillip,
Khoury (Eds), I. B. Tauris and Company Limited, New York, pp. 29-61.
HOURANI, Albert (1995) Osmanlı Reformu ve Eşraf Politikaları, Ortadoğu’da
Modernleşme, William R. Polk and Richard L. Chambers (Eds), İnsan Yayınları,
İstanbul, s. 61-99.
İNALCIK, Halil (1993) Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-i Hümâyûnu, Osmanlı
İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul, s. 343-359.
İNALCIK, Halil (2006) Tanzimat Nedir?, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı
İmparatorluğu, Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (Eds), Phoenix Yayınevi,
Ankara, s. 13-35.
KAÇAR, Mustafa (1995) Osmanlı Telgraf İşletmesi, Çağını Yakalayan Osmanlı! Osmanlı
Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Ekmeleddin İhsanoğlu ve
Mustafa Kaçar (Eds), IRCICA Yayını, İstanbul, s. 45-120.
KARADEMİR, Zafer (2011) Sivas Ağa Sınıfının Sosyo-ekonomik Durumuna Dair Bir
İnceleme (1780-1831), Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HUTAD),
Sayı 14, Bahar, Ankara, s. 183-210.
KIRMIZI, Abdülhamit (2010) Taming the Governors: The Swinging Pendulum of
Power over the Ottoman Provinces in the Nineteenth Century, International Journal
of Regional and Local Studies, Vol. 6, No. 1, Spring, pp. 4-19.
LEVY, Avigdor (1982) Military Reform and the Problem of Centralization in the
Ottoman Empire in the Eighteenth Century, Middle Eastern Studies, Vol. 18, No. 3,
pp. 227-249.
MEHMED ESAD EFENDİ (1243) Üss-i Zafer, Matbaa-ı Amire, İstanbul.
NAGATA, Yuzo (1995) The Role of Ayans in Regional Development During the Pre-
Tanzimat Period in Turkey: A Case Study of the Karaosmanoğlu Family, Studies on
the Social and Economic History of the Ottoman Empire, Akademi Kitabevi, İzmir, pp.
119-133.
ORTAYLI, İlber (1994) Tanzimat Devri ve Sonrası İdarî Teşkilât, Osmanlı Devleti ve
Medeniyeti Tarihi, Ekmeleddin İhsanoğlu (Ed.), İslam Tarih, Sanat ve Kültür
Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul, s. 281-334.
ORTAYLI, İlber (2008) Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
ÖKÇÜN, A. Gündüz (1969) XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk,
Azınlık ve Yabancı Payları, Abadan’a Armağan, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler
Fakültesi, Ankara, s. 801-895.
ÖZKAYA, Yücel (1994) Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, Türk Tarih Kurumu
Yayınları, Ankara.
PAMUK, Şevket (1990) The Middle East in Nineteenth Century World Trade, The
Economic Dimensions of Middle Eastern History, Essays in Honor of Charles Issawi, Haleh
Esfandiari and A. L. Udovitch (Eds), The Darwin Press, INC, Princeton, pp. 199-
213.
Biray ÇAKMAK, Geç Dönem Osmanlı Taşra Toplumunda Eşrâfın Mahallî İşlevleri Üzerine 25
QUATAERT, Donald (1977) Limited Revolution: The Impact of the Anatolian
Railway on Turkish Transportation and the Provisioning of Istanbul, 1890-1908,
Business History Review, Vol. 51, No. 2, pp. 139-160.
QUATAERT, Donald (1980) The Commercialization of Agriculture in Ottoman
Turkey, 1800-1914, International Journal of Turkish Studies, I.2, pp. 38-55.
QUATAERT, Donald (1985) 19. Yy’da Osmanlı Devleti’nde Madencilik, Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 914-916.
QUATAERT, Donald (1985) Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarımsal Gelişme, Çev.
Ahmet Günlük, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul, s.
1556-1562.
QUATAERT, Donald (1986) Machine Breaking and the Chancing Carpet Industry of
Western Anatolia, 1860-1914, Journal of Social History, Vol. 19, No. 3, Spring, pp.
473-489.
QUATAERT, Donald (1990) The Carpet Makers of Uşak, Anatolia (1860-1914), IIIrd
Congress on the Social and Economic History of Turkey, Princeton University, Proceedings,24-
26 August 1983, Heath W. Lowry and Ralph S. Hattox (Eds), The ISIS Pres,
Istanbul-Washington-Paris, pp. 85-91.
QUATAERT, Donald (2004) 19. Yüzyıla Genel Bakış Islahatlar Devri 1812-1914,
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, Halil İnalcık ve
Donald Quataert (Eds), Süphan Andıç (Çev.), Cilt 2, Eren Yayıncılık, İstanbul, s.
885-1051.
SADAT, Deena R. (1972) Rumeli Ayanları: The Eighteenth Century, The Journal of
Modern History, Vol. 44, No. 3 (Sep.), pp. 346-363.
SAYIN, Abdurrahman Vefik (1999) Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), Maliye
Bakanlığı, Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Ankara.
SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet (2010) Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu,
Yerel Yönetim Metinleri, Türkiye İş Banlkası Kültür Yayınları, İstanbul.
SEZER, Hamiyyet (1997) Yeniçeri Ocağının Kaldırılışının Taşradaki Yansıması (1826-
1827), Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü, Tarih
Araştırmaları Dergisi, Cilt 19, Sayı 30, s. 215-238.
ŞAHİN, Canay (2003) The Rise and Fall of An Ayan Family in Eighteenth Century Anatolia:
Caniklizâdes (1737-1808), The Intstıtute of Economics and Social Sciences of
Bilkent University, The Degree of Doctor of Philosophy in History, Ankara.
ŞEMSEDDİN SAMİ (1317) Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet.
ŞENER, Abdüllatif (1990) Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları,
İstanbul.
TUTSAK, Sadiye (2007) Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Uşak’ta Halıcılığın
Makineleşme Süreci, Belleten, Cilt LXXI, Sayı 260, Ankara, s. 65-97.
YORULMAZ, Şerife (1994) Aydın Vilayeti’nde Madenler (1850-1908), T. C. Dokuz Eylül
Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora
Tezi, İzmir.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com