ENVARU'T-TENZİL VE ESRARU'T-TE'VİL'İNDE BEYZAVTNİN HERMENOTİĞİ

Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed b. Ali b. el-Hayr Nasıruddin el-Beyzavi4 (Ö: HS 685 veya 716/MS 1286 veya 1316) herhalde batı aleminde en iyi bilinen Kur'an tefsircisidir ve Müslüman dünyada da eseri yaygınca okunmaktadır. Onun tefsiri Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil Celaleddin Mahalli (Ö: 864/1459) ve Celaleddin Suyuti (Ö: 911/1505) tarafından yazılan Celaleyn tefsiri dışında birçok açıdan aşılamamıştır. Envar'm pekçok bölümü İngilizce ve Fransızca'ya terceme edilmiştir.5 Bu eser hakkında pekçok bilim adamı tarafından yorumlar yapılmıştır. Edvin E. Calverİey'in tesbitine göre onun eseri üzerine yapılan çalışmalar seksenin üzerine çıkmakla beraber6 el-Mectnau'l-Melek 'in araştırmasına göre üçyüz eser bu tefsir üzerine yazılmıştır.7 Onun bu şöhreti, Selefi inancını desteklemesinin yanında8 eserinin tutarlı ve özetli olmasından da kaynaklanmaktadır. Et-Taberi'nin (Ö: 310/923) hayli kabarık tefsiri yanmda Envar'm Fleischer baskısı sadece iki ciltten oluşmaktadır. Bu üstünlükleri yanında Beyzavi'nin tefsirinin orjinaliiği tartışılmaktadır. Onun tefsirinin daha önceki Carullah Zemahşeri'nin (Ö: 538/1144) Keşşafı Fahreddin Razi'nin (Ö: 606/1209) et-Tefsiru'l-Kebir veya Mefatihu'l-Gayb'ı, ve er-Ragıb el-Isfahani'nin (Ö: 502/1108) tefsirinden istifade ile yazıldığı söylenmektedir.9 Müslüman Türk bibliyografi yazarlarından Hacı Halife (Ö: 1068/1657), eseri Keşfu'z-Zunun an Esami'l-Kütüb ve'î-Funun'da. şunları söylemektedir: "O [Envar]'da Arapça grameriyle ve maani ve beyan iie ilgili hususlarda Keşşafâm; hikmet ve kelam ile ilgili konularda Tefsiru'l-Kebir'den; etimoloji, gizli hakikatler ve mecazlar konusunda ise Ragıb'ın tefsirinden özetlemeler yapmıştır."'0 Hacı Halife buna ek olarak söylemektedir ki Beyzavi bunlar yanında [ayeti anlamada] şüphe ve yanlış yoruma mahal bırakmamak için kendi akli buluşlarını, hikmetli sözlerini ve kabule şayan tekliflerini eserine eklemiştir.